O LIDZE OCHRONY PRZYRODY

Tradycja ochrony przyrody w Polsce sięga X wieku, kiedy pojawiały się pierwsze dekrety dotyczące chronienia niektórych gatunków zwierząt i roślin, przez następne stulecia rozumienie przyrody i podejście do jej ochrony ewoluowało. Za czasów Kazimierza Wielkiego zaczęto chronić nadmiernie wyniszczane lasy, natomiast Zygmunt III stanął w obronie zagrożonych wyginięciem turów. Władysław Jagiełło wprowadził zarządzenia ograniczające polowania oraz zwrócił uwagę na ochronę
starych, dorodnych dębów i cisów. Ponadto, za czasów Zygmunta Starego w niektórych siedliskach objęto ochroną sokoła
i łabędzia oraz poszerzono zakres ochrony bobra.
 

POWSTANIE
 

Pomimo tych wysiłków nie udało się uratować niektórych gatunków jak tury, tarpany czy żubry. Jednak nawet w okresie rozbiorów Polski byli ludzie broniący ojczystej przyrody, jak Stanisław Staszic, który pierwszy dostrzegł konieczność
ochrony Tatr. W roku 1868 we Lwowie Sejm Krajowy uchwalił ustawę „względem zakazu łapania, wytępiania i sprzedawania zwierząt alpejskich właściwych Tatrom: świstaka i dzikich kóz”. Po zakończeniu I wojny światowej, już 17 grudnia 1919 roku,
w Warszawie grono przyrodników i krajoznawców wystąpiło z wnioskiem, następnie ówczesny Minister Wyznań Religijnych
i Oświecenia Publicznego Ksawery Prauss powołał Tymczasową Państwową Komisję Ochrony Przyrody – ciało doradcze Ministra. Następnie w 1920 r. powołano Państwową Radę Ochrony Przyrody, na której czele stanął wybitny polski
przyrodnik, wspaniały znawca Tatr, prof. Władysław Szafer. On też w 1923 r. powziął zamiar utworzenia w Polsce Ligi
Ochrony Przyrody, zainspirowany działającą prężnie od 1909 r. Szwajcarską Ligą Ochrony Przyrody. W 1926 r. na
31 posiedzeniu PROP prof. Szafer przedstawił konkretny projekt organizacji Ligi oraz teksty odezwy i deklaracji.
Liga miała być związkiem, bądź zrzeszeniem towarzystw rozsianych po całym kraju, zajmujących się ochroną przyrody
lub pragnących wspierać tę akcję. Towarzystwa przystępujące do Ligi miały od każdego członka wpłacać niewielką, kilkudziesięciogroszową składkę. Jak się spodziewano, tak mały datek, ale pobierany od wielkiej ilości ludzi, miał umożliwić zebranie funduszy na wykupywanie rezerwatów. Wiadomym znakiem zapłacenia składki miał być znaczek Ligi, wklejany
do legitymacji członkowskiej. Podczas VIII zjazdu PROP, 9 stycznia 1927 r. powzięto decyzję w sprawie utworzenia Ligi
i wybrano Komitet Organizacyjny, który miał dalej poprowadzić sprawę. W skład komitetu weszli: prof. dr Jan Gwalbert Pawlikowski, prof. dr Bolesław Hryniewiecki, prof. dr Mieczysław Limanowski oraz prof. dr Władysław Szafer
i prof. dr Walery Goetel. Przewodniczącym komitetu został Aleksander Janowski. W listopadzie 1927 r. Janowski złożył
w Komisariacie Rządu w Warszawie statut Ligi do legalizacji.
 

ZNACZEK Z ŻUBREM

Przed pierwszym zjazdem Ligi Ochrony Przyrody, którego datę ustalono na 9 stycznia 1928 r., rozesłano zaproszenia,
deklaracje i powielony statut do 146 towarzystw, komunikat o zjeździe do 360 czasopism, oraz afisze do szkół, instytucji
i wszystkich członków PROP. Przygotowano też znaczki Ligi w postaci nalepek, które miały służyć do wklejania
do legitymacji, jako dowód opłacenia 30 groszowej składki. Autorem znaczka był Jerzy Hryniewiecki, syn prof. Bolesława Hryniewieckiego. Przygotował on kilka projektów. Jeden z nich przedstawiał alegoryczną postać chroniącą obuwika,
drugi – jesiotra, trzeci – wyskakującego z wody łososia, czwarty – żubra. Wybrano ostatni rysunek i małe znaczki
„z żubrem” służyły potem Lidze przez szereg lat. Na I zjeździe 9 stycznia 1928 r. wybrano zarząd Ligi, w jego skład weszli:
prof. dr Józef Morozewicz – jako przewodniczący, prof. dr Bolesław Hryniewiecki – jako zastępca przewodniczącego,
Stanisław Małkowski – jako sekretarz i Aleksander Janikowski – jako skarbnik. W marcu 1928 r. zatwierdzono statut Ligi
co dało prawną podstawę do rozpoczęcia działalności. W 1929 r. wybrano nowe władze Zarządu Głównego Ligi Ochrony Przyrody, funkcję prezesa powierzono prof. dr Bolesławowi Hryniewieckiemu. Powstały również dwa oddziały: w Warszawie
oraz Poznaniu, oraz cztery koła: w Częstochowie, w Opaleniu, w Warszawie i w Krzemieńcu. Od samego początku swego istnienia Liga Ochrony Przyrody włączyła się czynnie do prowadzonej, szczególnie przez Państwową Radę Ochrony
Przyrody, kampanię o ochronie przyrody tatrzańskiej i powołania na tym obszarze parku narodowego.

Z chwilą wybuchu II wojny światowej działalność Ligi została brutalnie przerwana. Jej czołowi działacze zostali rozrzuceni
po całym świecie, a wielu z nich zginęło na polach walki, w obozach, w więzieniach, lub też na skutek działań wojennych. Władze okupacyjne zdawały sobie sprawę, że krzewienie idei ochrony przyrody jest silnie powiązane z kultywowaniem
polskości i dlatego uniemożliwiły działalność w tym okresie.
 

DZIAŁALNOŚĆ POWOJENNA
 

Gdy działania wojenne na ziemiach polskich ustały, społeczeństwo, mimo dotkliwych strat przystąpiło do odbudowywania wszystkich dziedzin życia, podjęto wówczas również trud odtworzenia Ligi Ochrony Przyrody. Z inicjatywy prof. Edwarda
Potęgi i prof. Władysława Szafera, w dniu 17 lipca 1945 r. w Łodzi odbyło się organizacyjne zebranie Zarządu Głównego.
Nowe władze Ligi wybrano w składzie: prezes – prof. Edward Potęga, wiceprezes – dr Stefan Jarosz, sekretarz – Jerzy Szczepański, skarbnik – inż. Stanisław Pawłowski. Od 9 stycznia 1946 r. Liga Ochrony Przyrody była znów pełnoprawnym stowarzyszeniem. W różnych punktach kraju powstawały oddziały Ligi, a w istniejących już placówkach rozwijano coraz wszechstronniejszą działalność. Wiele osób współpracujących z PROP starało się o zakładanie nowych placówek Ligi,
z ich inicjatywy powstały oddziały w Warszawie, Lublinie oraz Gdyni. W 1953 r. Zarząd Główny Ligi przeniesiono
do Warszawy, tam też 10 grudnia został ukonstytuowany. Prezesem został wówczas dr Leonidas Świejkowski.
 

EDUKACJA
 

W marcu 1956 r. odbył się Walny Zjazd Delegatów, szczególną uwagę poświęcono sprawie nowego statutu, który
różnił się dość znacznie od poprzedniego, szerzej i dokładniej określał charakter, cele oraz środki działania Stowarzyszenia.
Na pierwszym miejscu stawiał kształtowanie właściwego stosunku człowieka do przyrody, budzenie jej umiłowania,
zwłaszcza wśród młodzieży. W tym samym roku zabiegano już o wydawanie własnych czasopism, ukazał się pierwszy numer „Biuletynu Organizacyjnego LOP”, natomiast od początku 1957 r. zamiast „Biuletynu” zaczęło ukazywać się
czasopismo, w bardzo skromnej jeszcze szacie, pod nazwą „Przyroda Polska”. Dużą wagę przykładano również
do wydawanych przez LOP folderów, plakatów i broszur.
 

W 1963 r. opracowano program działania LOP w szkołach, akceptowany przez Ministra Oświaty. Już w 1967 r. dorośli
członkowie Ligi stanowili 8,5% ogólnej liczby członków. Główną rolę w młodzieżowym ruchu ochrony przyrody odegrało nauczycielstwo, prężny wzrost liczby kół szkolnych był następstwem społecznej pracy wielu tysięcy nauczycieli biologii.
W 1968 r. nadano Lidze Ochrony Przyrody status Stowarzyszenia Wyższej Użyteczności, co było niezbitym dowodem
uznania przez władze państwowe idei społecznej ochrony przyrody za ważny problem w działalności społeczno-
-gospodarczej kraju, a także afirmacją dotychczasowej i przyszłej działalności Ligi Ochrony Przyrody.

W 1972 r. w Warszawie odbył się IX (XIX) Krajowy Zjazd Ligi Ochrony Przyrody, w przededniu 45 rocznicy powstania Stowarzyszenia. Nadano wówczas Lidze nowy statut, odpowiadający tezom i postulatom wysuniętym na IX (XIX) Zjeździe, poszerzył on merytoryczny zakres działalności Ligi na wszelkie dziedziny środowiska przyrodniczego oraz upoważnił
do pełnienia roli organizatorskiej w społecznym ruchu na rzecz ochrony przyrody. W 1975 r. działało już 49 wojewódzkich oddziałów LOP. Podjęto również kroki zmierzające do powołania oddziałów gminnych, nowych ważnych ogniw
w działalności LOP, szczególnie w środowisku wiejskim.
 

WAŻNY GŁOS
 

Dużą rolę w ochronie przyrody i środowiska w Polsce odegrały opracowywane przez Ligę raporty o stanie przyrody
i środowiska oraz wnioski i postulaty, zgłaszane do władz państwowych. Pierwszy „Raport o stanie środowiska
przyrodniczego w Polsce i zagrożeniu zdrowia ludzkiego” został przygotowany przez Radę Naukową ZG LOP w 1981 roku.
Na uwagę zasługują również następujące działania i formy pracy z młodzieżą:
 

• organizowanie obozów przyrodniczych,

• organizowanie wojewódzkich sejmików młodych działaczy LOP,

• organizowanie we wszystkich województwach młodzieżowych sesji popularnonaukowych,

• przeprowadzenie inwentaryzacji zieleni miejskiej,

• gromadzenie informacji oraz występowanie z wnioskami o objęcie cennych obiektów przyrodniczych ochroną prawną,

• organizowanie wycieczek przyrodniczo-krajoznawczych,

• organizowanie własnych konkursów.
   

Ponadto, Koordynacja Działalności Młodzieżowej LOP istniejąca przy Zarządzie Głównym oraz jej odpowiedniki
w zarządach wojewódzkich prowadziły:
 

• akcje porządkowe w parkach narodowych, na terenach zieleni miejskiej oraz w parkach wiejskich, prace związane
  z oczyszczaniem brzegów rzek, potoków, wysypisk śmieci etc.,

• działalność klubową w ramach konkretnych zainteresowań młodzieży,

• inwentaryzację drzew ulicznych przez członków Szkolnych Kół LOP,

• patrolowanie parków miejskich i rezerwatów przez Straż Ochrony Przyrody.
   

W latach osiemdziesiątych Prezydium Zarządu Głównego wystąpiło do Urzędu Rady Ministrów oraz do Ministra Urzędu
Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej z wnioskami o przysyłanie Lidze Ochrony Przyrody projektów aktów prawnych
oraz dokumentów przed ich zatwierdzeniem – do zaopiniowania. Wnioski Ligi zostały przyjęte. Liga Ochrony Przyrody
otrzymała w ten sposób możliwość wypowiadania się i zgłaszania swoich uwag i propozycji do wszystkich aktów prawnych dotyczących ochrony środowiska.

Do Ministerstwa Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych skierowano protest przeciw pomijaniu walorów lasów
ochronnych przy obliczaniu szkód przemysłowych, postulując, aby odszkodowania przemysłu za zniszczenia w tych lasach wpłynęły na Fundusz Ochrony Środowiska. W 1987 r. wystosowane zostało pismo do Premiera z prośbą o niedopuszczenie
do importu odpadów przemysłowych z Europy Zachodniej i wypełniania nimi wyeksploatowanych kopalń.  W 1988 r.
skierowano list otwarty do Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych protestując przeciwko
ponawianiu prób wykorzystania wyrobisk kopalnianych na składowiska importowanych odpadów. Przedstawiono straty,
jakie poniesie polskie środowisko i zdrowie polskiego społeczeństwa. Wynikiem akcji protestacyjnej był zakaz importu
odpadów do Polski, obowiązujący od 1 lipca 1989 r. LOP wnioskowała również i uzyskała społeczne poparcie
w następujących sprawach: utworzenie resortu ochrony środowiska, powołanie Sejmowej Komisji Ochrony Środowiska, opracowanie przez Rząd zasad ekopolityki państwa, wprowadzenie na wszystkich szczeblach edukacji odrębnego
przedmiotu „Ochrona środowiska”, obejmowanie ochroną prawną obszarów o wybitnych walorach przyrodniczych,
tworzenie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, użytków ekologicznych itp., powołanie Banku Ochrony Środowiska i Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska. Wszystkie te
wnioski zostały zrealizowane, co dało nam wiele satysfakcji, z wyjątkiem wniosku dotyczącego edukacji, który przebija
się z dosyć dużym trudem.
 

TERAŹNIEJSZOŚĆ
 

Dzisiaj LOP współpracuje też z licznymi krajowymi i międzynarodowymi organizacjami ekologicznymi, jak Międzynarodowa Koalicja „Wolontariusze Przyrody” (CVA), Europa Nostra oraz Światowe Towarzystwo Ochrony Zwierząt (WSPA).
Jest m.in. członkiem założycielem Światowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). LOP prowadzi również Europejskie Centrum Ekologiczne, które jest inicjatorem i realizatorem Europejskiej Zielonej Karty (European Green Card), która spotkała się
ze znaczącym zainteresowaniem instytucji krajowych i międzynarodowych. W maju 1996 roku Fundacja Henry'ego Forda uhonorowała Projekt EZK pierwszym miejscem w konkursie Europejskiej Ochrony Przyrody, a w czerwcu 1996 roku
Ministerstwo Środowiska przyznało nagrodę za projekt „Zielona Karta" w kategorii krajowych kampanii edukacyjno-
-popularyzatorskich. LOP prowadzi szeroką i znaczącą działalność wydawniczą, znaną z wielu ciekawych publikacji
książkowych, plansz tematycznych, plakatów, kalendarzy, zakładek, a szczególnie miesięcznika „Przyroda Polska”
z wkładką „Biuletyn EKO-edukacyjny”. Liga Ochrony Przyrody za swoje zasługi odznaczona została
krzyżem „Polonia Restituta”.