O LIDZE OCHRONY PRZYRODY
Tradycja ochrony przyrody w Polsce siฤga X wieku, kiedy pojawiaลy siฤ pierwsze dekrety dotyczฤ
ce chronienia niektรณrych gatunkรณw zwierzฤ
t i roลlin, przez nastฤpne stulecia rozumienie przyrody i podejลcie do jej ochrony ewoluowaลo. Za czasรณw Kazimierza Wielkiego zaczฤto chroniฤ nadmiernie wyniszczane lasy, natomiast Zygmunt III stanฤ
ล w obronie zagroลผonych wyginiฤciem turรณw. Wลadysลaw Jagieลลo wprowadziล zarzฤ
dzenia ograniczajฤ
ce polowania oraz zwrรณciล uwagฤ na ochronฤ
starych, dorodnych dฤbรณw i cisรณw. Ponadto, za czasรณw Zygmunta Starego w niektรณrych siedliskach objฤto ochronฤ
sokoลa
i ลabฤdzia oraz poszerzono zakres ochrony bobra.
POWSTANIE
Pomimo tych wysiลkรณw nie udaลo siฤ uratowaฤ niektรณrych gatunkรณw jak tury, tarpany czy ลผubry. Jednak nawet w okresie rozbiorรณw Polski byli ludzie broniฤ
cy ojczystej przyrody, jak Stanisลaw Staszic, ktรณry pierwszy dostrzegล koniecznoลฤ
ochrony Tatr. W roku 1868 we Lwowie Sejm Krajowy uchwaliล ustawฤ โwzglฤdem zakazu ลapania, wytฤpiania i sprzedawania zwierzฤ
t alpejskich wลaลciwych Tatrom: ลwistaka i dzikich kรณzโ. Po zakoลczeniu I wojny ลwiatowej, juลผ 17 grudnia 1919 roku,
w Warszawie grono przyrodnikรณw i krajoznawcรณw wystฤ
piลo z wnioskiem, nastฤpnie รณwczesny Minister Wyznaล Religijnych
i Oลwiecenia Publicznego Ksawery Prauss powoลaล Tymczasowฤ
Paลstwowฤ
Komisjฤ Ochrony Przyrody โ ciaลo doradcze Ministra. Nastฤpnie w 1920 r. powoลano Paลstwowฤ
Radฤ Ochrony Przyrody, na ktรณrej czele stanฤ
ล wybitny polski
przyrodnik, wspaniaลy znawca Tatr, prof. Wลadysลaw Szafer. On teลผ w 1923 r. powziฤ
ล zamiar utworzenia w Polsce Ligi
Ochrony Przyrody, zainspirowany dziaลajฤ
cฤ
prฤลผnie od 1909 r. Szwajcarskฤ
Ligฤ
Ochrony Przyrody. W 1926 r. na
31 posiedzeniu PROP prof. Szafer przedstawiล konkretny projekt organizacji Ligi oraz teksty odezwy i deklaracji.
Liga miaลa byฤ zwiฤ
zkiem, bฤ
dลบ zrzeszeniem towarzystw rozsianych po caลym kraju, zajmujฤ
cych siฤ ochronฤ
przyrody
lub pragnฤ
cych wspieraฤ tฤ akcjฤ. Towarzystwa przystฤpujฤ
ce do Ligi miaลy od kaลผdego czลonka wpลacaฤ niewielkฤ
, kilkudziesiฤciogroszowฤ
skลadkฤ. Jak siฤ spodziewano, tak maลy datek, ale pobierany od wielkiej iloลci ludzi, miaล umoลผliwiฤ zebranie funduszy na wykupywanie rezerwatรณw. Wiadomym znakiem zapลacenia skลadki miaล byฤ znaczek Ligi, wklejany
do legitymacji czลonkowskiej. Podczas VIII zjazdu PROP, 9 stycznia 1927 r. powziฤto decyzjฤ w sprawie utworzenia Ligi
i wybrano Komitet Organizacyjny, ktรณry miaล dalej poprowadziฤ sprawฤ. W skลad komitetu weszli: prof. dr Jan Gwalbert Pawlikowski, prof. dr Bolesลaw Hryniewiecki, prof. dr Mieczysลaw Limanowski oraz prof. dr Wลadysลaw Szafer
i prof. dr Walery Goetel. Przewodniczฤ
cym komitetu zostaล Aleksander Janowski. W listopadzie 1927 r. Janowski zลoลผyล
w Komisariacie Rzฤ
du w Warszawie statut Ligi do legalizacji.
ZNACZEK Z ลปUBREM
Przed pierwszym zjazdem Ligi Ochrony Przyrody, ktรณrego datฤ ustalono na 9 stycznia 1928 r., rozesลano zaproszenia,
deklaracje i powielony statut do 146 towarzystw, komunikat o zjeลบdzie do 360 czasopism, oraz afisze do szkรณล, instytucji
i wszystkich czลonkรณw PROP. Przygotowano teลผ znaczki Ligi w postaci nalepek, ktรณre miaลy sลuลผyฤ do wklejania
do legitymacji, jako dowรณd opลacenia 30 groszowej skลadki. Autorem znaczka byล Jerzy Hryniewiecki, syn prof. Bolesลawa Hryniewieckiego. Przygotowaล on kilka projektรณw. Jeden z nich przedstawiaล alegorycznฤ
postaฤ chroniฤ
cฤ
obuwika,
drugi โ jesiotra, trzeci โ wyskakujฤ
cego z wody ลososia, czwarty โ ลผubra. Wybrano ostatni rysunek i maลe znaczki
โz ลผubremโ sลuลผyลy potem Lidze przez szereg lat. Na I zjeลบdzie 9 stycznia 1928 r. wybrano zarzฤ
d Ligi, w jego skลad weszli:
prof. dr Jรณzef Morozewicz โ jako przewodniczฤ
cy, prof. dr Bolesลaw Hryniewiecki โ jako zastฤpca przewodniczฤ
cego,
Stanisลaw Maลkowski โ jako sekretarz i Aleksander Janikowski โ jako skarbnik. W marcu 1928 r. zatwierdzono statut Ligi
co daลo prawnฤ
podstawฤ do rozpoczฤcia dziaลalnoลci. W 1929 r. wybrano nowe wลadze Zarzฤ
du Gลรณwnego Ligi Ochrony Przyrody, funkcjฤ prezesa powierzono prof. dr Bolesลawowi Hryniewieckiemu. Powstaลy rรณwnieลผ dwa oddziaลy: w Warszawie
oraz Poznaniu, oraz cztery koลa: w Czฤstochowie, w Opaleniu, w Warszawie i w Krzemieลcu. Od samego poczฤ
tku swego istnienia Liga Ochrony Przyrody wลฤ
czyลa siฤ czynnie do prowadzonej, szczegรณlnie przez Paลstwowฤ
Radฤ Ochrony
Przyrody, kampaniฤ o ochronie przyrody tatrzaลskiej i powoลania na tym obszarze parku narodowego.
Z chwilฤ
wybuchu II wojny ลwiatowej dziaลalnoลฤ Ligi zostaลa brutalnie przerwana. Jej czoลowi dziaลacze zostali rozrzuceni
po caลym ลwiecie, a wielu z nich zginฤลo na polach walki, w obozach, w wiฤzieniach, lub teลผ na skutek dziaลaล wojennych. Wลadze okupacyjne zdawaลy sobie sprawฤ, ลผe krzewienie idei ochrony przyrody jest silnie powiฤ
zane z kultywowaniem
polskoลci i dlatego uniemoลผliwiลy dziaลalnoลฤ w tym okresie.
DZIAลALNOลฤ POWOJENNA
Gdy dziaลania wojenne na ziemiach polskich ustaลy, spoลeczeลstwo, mimo dotkliwych strat przystฤ
piลo do odbudowywania wszystkich dziedzin ลผycia, podjฤto wรณwczas rรณwnieลผ trud odtworzenia Ligi Ochrony Przyrody. Z inicjatywy prof. Edwarda
Potฤgi i prof. Wลadysลawa Szafera, w dniu 17 lipca 1945 r. w ลodzi odbyลo siฤ organizacyjne zebranie Zarzฤ
du Gลรณwnego.
Nowe wลadze Ligi wybrano w skลadzie: prezes โ prof. Edward Potฤga, wiceprezes โ dr Stefan Jarosz, sekretarz โ Jerzy Szczepaลski, skarbnik โ inลผ. Stanisลaw Pawลowski. Od 9 stycznia 1946 r. Liga Ochrony Przyrody byลa znรณw peลnoprawnym stowarzyszeniem. W rรณลผnych punktach kraju powstawaลy oddziaลy Ligi, a w istniejฤ
cych juลผ placรณwkach rozwijano coraz wszechstronniejszฤ
dziaลalnoลฤ. Wiele osรณb wspรณลpracujฤ
cych z PROP staraลo siฤ o zakลadanie nowych placรณwek Ligi,
z ich inicjatywy powstaลy oddziaลy w Warszawie, Lublinie oraz Gdyni. W 1953 r. Zarzฤ
d Gลรณwny Ligi przeniesiono
do Warszawy, tam teลผ 10 grudnia zostaล ukonstytuowany. Prezesem zostaล wรณwczas dr Leonidas ลwiejkowski.
EDUKACJA
W marcu 1956 r. odbyล siฤ Walny Zjazd Delegatรณw, szczegรณlnฤ
uwagฤ poลwiฤcono sprawie nowego statutu, ktรณry
rรณลผniล siฤ doลฤ znacznie od poprzedniego, szerzej i dokลadniej okreลlaล charakter, cele oraz ลrodki dziaลania Stowarzyszenia.
Na pierwszym miejscu stawiaล ksztaลtowanie wลaลciwego stosunku czลowieka do przyrody, budzenie jej umiลowania,
zwลaszcza wลrรณd mลodzieลผy. W tym samym roku zabiegano juลผ o wydawanie wลasnych czasopism, ukazaล siฤ pierwszy numer โBiuletynu Organizacyjnego LOPโ, natomiast od poczฤ
tku 1957 r. zamiast โBiuletynuโ zaczฤลo ukazywaฤ siฤ
czasopismo, w bardzo skromnej jeszcze szacie, pod nazwฤ
โPrzyroda Polskaโ. Duลผฤ
wagฤ przykลadano rรณwnieลผ
do wydawanych przez LOP folderรณw, plakatรณw i broszur.
W 1963 r. opracowano program dziaลania LOP w szkoลach, akceptowany przez Ministra Oลwiaty. Juลผ w 1967 r. doroลli
czลonkowie Ligi stanowili 8,5% ogรณlnej liczby czลonkรณw. Gลรณwnฤ
rolฤ w mลodzieลผowym ruchu ochrony przyrody odegraลo nauczycielstwo, prฤลผny wzrost liczby kรณล szkolnych byล nastฤpstwem spoลecznej pracy wielu tysiฤcy nauczycieli biologii.
W 1968 r. nadano Lidze Ochrony Przyrody status Stowarzyszenia Wyลผszej Uลผytecznoลci, co byลo niezbitym dowodem
uznania przez wลadze paลstwowe idei spoลecznej ochrony przyrody za waลผny problem w dziaลalnoลci spoลeczno-
-gospodarczej kraju, a takลผe afirmacjฤ
dotychczasowej i przyszลej dziaลalnoลci Ligi Ochrony Przyrody.
W 1972 r. w Warszawie odbyล siฤ IX (XIX) Krajowy Zjazd Ligi Ochrony Przyrody, w przededniu 45 rocznicy powstania Stowarzyszenia. Nadano wรณwczas Lidze nowy statut, odpowiadajฤ
cy tezom i postulatom wysuniฤtym na IX (XIX) Zjeลบdzie, poszerzyล on merytoryczny zakres dziaลalnoลci Ligi na wszelkie dziedziny ลrodowiska przyrodniczego oraz upowaลผniล
do peลnienia roli organizatorskiej w spoลecznym ruchu na rzecz ochrony przyrody. W 1975 r. dziaลaลo juลผ 49 wojewรณdzkich oddziaลรณw LOP. Podjฤto rรณwnieลผ kroki zmierzajฤ
ce do powoลania oddziaลรณw gminnych, nowych waลผnych ogniw
w dziaลalnoลci LOP, szczegรณlnie w ลrodowisku wiejskim.
WAลปNY GลOS
Duลผฤ
rolฤ w ochronie przyrody i ลrodowiska w Polsce odegraลy opracowywane przez Ligฤ raporty o stanie przyrody
i ลrodowiska oraz wnioski i postulaty, zgลaszane do wลadz paลstwowych. Pierwszy โRaport o stanie ลrodowiska
przyrodniczego w Polsce i zagroลผeniu zdrowia ludzkiegoโ zostaล przygotowany przez Radฤ Naukowฤ
ZG LOP w 1981 roku.
Na uwagฤ zasลugujฤ
rรณwnieลผ nastฤpujฤ
ce dziaลania i formy pracy z mลodzieลผฤ
:
organizowanie obozรณw przyrodniczych,
organizowanie wojewรณdzkich sejmikรณw mลodych dziaลaczy LOP,
organizowanie we wszystkich wojewรณdztwach mลodzieลผowych sesji popularnonaukowych,
przeprowadzenie inwentaryzacji zieleni miejskiej,
gromadzenie informacji oraz wystฤpowanie z wnioskami o objฤcie cennych obiektรณw przyrodniczych ochronฤ prawnฤ ,
organizowanie wycieczek przyrodniczo-krajoznawczych,
organizowanie wลasnych konkursรณw.
Ponadto, Koordynacja Dziaลalnoลci Mลodzieลผowej LOP istniejฤ
ca przy Zarzฤ
dzie Gลรณwnym oraz jej odpowiedniki
w zarzฤ
dach wojewรณdzkich prowadziลy:
akcje porzฤ
dkowe w parkach narodowych, na terenach zieleni miejskiej oraz w parkach wiejskich, prace zwiฤ
zane
z oczyszczaniem brzegรณw rzek, potokรณw, wysypisk ลmieci etc.,
dziaลalnoลฤ klubowฤ w ramach konkretnych zainteresowaล mลodzieลผy,
inwentaryzacjฤ drzew ulicznych przez czลonkรณw Szkolnych Kรณล LOP,
patrolowanie parkรณw miejskich i rezerwatรณw przez Straลผ Ochrony Przyrody.
W latach osiemdziesiฤ
tych Prezydium Zarzฤ
du Gลรณwnego wystฤ
piลo do Urzฤdu Rady Ministrรณw oraz do Ministra Urzฤdu
Ochrony ลrodowiska i Gospodarki Wodnej z wnioskami o przysyลanie Lidze Ochrony Przyrody projektรณw aktรณw prawnych
oraz dokumentรณw przed ich zatwierdzeniem โ do zaopiniowania. Wnioski Ligi zostaลy przyjฤte. Liga Ochrony Przyrody
otrzymaลa w ten sposรณb moลผliwoลฤ wypowiadania siฤ i zgลaszania swoich uwag i propozycji do wszystkich aktรณw prawnych dotyczฤ
cych ochrony ลrodowiska.
Do Ministerstwa Ochrony ลrodowiska i Zasobรณw Naturalnych skierowano protest przeciw pomijaniu walorรณw lasรณw
ochronnych przy obliczaniu szkรณd przemysลowych, postulujฤ
c, aby odszkodowania przemysลu za zniszczenia w tych lasach wpลynฤลy na Fundusz Ochrony ลrodowiska. W 1987 r. wystosowane zostaลo pismo do Premiera z proลbฤ
o niedopuszczenie
do importu odpadรณw przemysลowych z Europy Zachodniej i wypeลniania nimi wyeksploatowanych kopalล. W 1988 r.
skierowano list otwarty do Sejmowej Komisji Ochrony ลrodowiska i Zasobรณw Naturalnych protestujฤ
c przeciwko
ponawianiu prรณb wykorzystania wyrobisk kopalnianych na skลadowiska importowanych odpadรณw. Przedstawiono straty,
jakie poniesie polskie ลrodowisko i zdrowie polskiego spoลeczeลstwa. Wynikiem akcji protestacyjnej byล zakaz importu
odpadรณw do Polski, obowiฤ
zujฤ
cy od 1 lipca 1989 r. LOP wnioskowaลa rรณwnieลผ i uzyskaลa spoลeczne poparcie
w nastฤpujฤ
cych sprawach: utworzenie resortu ochrony ลrodowiska, powoลanie Sejmowej Komisji Ochrony ลrodowiska, opracowanie przez Rzฤ
d zasad ekopolityki paลstwa, wprowadzenie na wszystkich szczeblach edukacji odrฤbnego
przedmiotu โOchrona ลrodowiskaโ, obejmowanie ochronฤ
prawnฤ
obszarรณw o wybitnych walorach przyrodniczych,
tworzenie parkรณw narodowych, rezerwatรณw przyrody, parkรณw krajobrazowych, obszarรณw chronionego krajobrazu, uลผytkรณw ekologicznych itp., powoลanie Banku Ochrony ลrodowiska i Narodowego Funduszu Ochrony ลrodowiska. Wszystkie te
wnioski zostaลy zrealizowane, co daลo nam wiele satysfakcji, z wyjฤ
tkiem wniosku dotyczฤ
cego edukacji, ktรณry przebija
siฤ z dosyฤ duลผym trudem.
TERAลนNIEJSZOลฤ
Dzisiaj LOP wspรณลpracuje teลผ z licznymi krajowymi i miฤdzynarodowymi organizacjami ekologicznymi, jak Miฤdzynarodowa Koalicja โWolontariusze Przyrodyโ (CVA), Europa Nostra oraz ลwiatowe Towarzystwo Ochrony Zwierzฤ
t (WSPA).
Jest m.in. czลonkiem zaลoลผycielem ลwiatowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). LOP prowadzi rรณwnieลผ Europejskie Centrum Ekologiczne, ktรณre jest inicjatorem i realizatorem Europejskiej Zielonej Karty (European Green Card), ktรณra spotkaลa siฤ
ze znaczฤ
cym zainteresowaniem instytucji krajowych i miฤdzynarodowych. W maju 1996 roku Fundacja Henry'ego Forda uhonorowaลa Projekt EZK pierwszym miejscem w konkursie Europejskiej Ochrony Przyrody, a w czerwcu 1996 roku
Ministerstwo ลrodowiska przyznaลo nagrodฤ za projekt โZielona Karta" w kategorii krajowych kampanii edukacyjno-
-popularyzatorskich. LOP prowadzi szerokฤ
i znaczฤ
cฤ
dziaลalnoลฤ wydawniczฤ
, znanฤ
z wielu ciekawych publikacji
ksiฤ
ลผkowych, plansz tematycznych, plakatรณw, kalendarzy, zakลadek, a szczegรณlnie miesiฤcznika โPrzyroda Polskaโ
z wkลadkฤ
โBiuletyn EKO-edukacyjnyโ. Liga Ochrony Przyrody za swoje zasลugi odznaczona zostaลa
krzyลผem โPolonia Restitutaโ.